Gąski (Gonsken, Herzogskirchen) dzieje miejscowości.
Mimo, że początek XVI stulecia w historii Prus Krzyżackich nie należał do najspokojniejszych, to Krzyżacy snuli dalekosiężne plany kolonizacyjne, które miało koordynować nowo utworzone komornictwo straduńskie z burgrabią na czele. Nowi osadnicy pojawili się na południowych krańcach dzisiejszej gminy Olecko, ruszając za północną miedzę wsi Babki. Tamtejsi wolni położyli podwaliny pod nowe dobra o podobnym statusie prawno – osadniczym.
W 1519 roku burgrabia straduński Jan von Breitenbach wystawił list kupna na 30 łanów położonych „pod Gąskami” (zu Gonssky), między Kleszczewem i Czaplami. Nabywcami byli wolni Jędrzej i Marcin z Babek (Jendersch, Martschin von Babicken) oraz Wojtek Świder (Woitack Schwieder). Odbierający nadanie otrzymali 8 lat wolnizny, po których zobowiązani byli do dwóch służb rycerskich. Dobra wolnych nazwano Świdrami, niewątpliwie od nazwiska jednego z założycieli, w 1540 roku – Schwidern, Schwiderntz, w 1562 roku – Schwiedern, choć w pierwszych latach stosowano także nazwę Gąski, rozróżniając najpewniej dobra wolnych od sąsiedniej wsi czynszowej. Świdry wzniesiono jako ulicówkę ciągnącą się wzdłuż niewielkiej rzeczki.
Pierwotna lokacja nie zakończyła się jednak pełnym sukcesem. W czasach urzędowania burgrabiego straduńskiego Piotra Schwartza (około 1523-1534) wystawił on nowy list kupna na Świdry. Objął on połowę pierwotnego nadania – 15 łanów, należących być może do osadników z Babek, które teraz zakupił Marcin Szkoda (Martin Skoda) wraz z synami: Jakubem, Wojtkiem, Pawłem, Janem, Salomonem i Marcinem juniorem (Jacob, Woytek, Paweln, Janen, Salamon, Merschin). Być może do kryzysu osadniczego przyczyniły się skutki wydarzeń wojennych z lat 1519-1525. Dobra wolnych zostały nadane na prawie chełmińskim, bez wolnizny z obowiązkiem jednej służby wojskowej. Tym razem zapisano, iż włości znajdują się przy Gąskach (zum Gonsky), między Babkami i Romejkami. Odtąd już wieś rozwijała się pomyślnie. W 1562 roku książę Albrecht von Hohenzollern odnowił przywilej na kolejne 15 łanów położonych między Babkami i Czaplami. Wśród odbiorców dokumentu byli ponownie synowie Marcina Szkody oraz inni wolni: Stanisław, Jan i Bernard Krzymkowscy, Mikołaj Cieśla, Grzegorz Bakowski, Marcin Lacek, Jędrzej Milewski i Tomek Kulka (Stanck, Jann, Bernhard Krzimkowsky, Nikolay Zimmermann, Gregen Backowsky, Martzin Lazeck, Jendrze Milefsky, Tomck Kulka). W kolejnym roku jeszcze dodatkowe dwa łany między Dzięgielami, Gąskami i Kijowem otrzymał Mikołaj Cieśla (Nickel Zimmermann). Świdry należały do parafii straduńskiej.
Z dziejami Świder związane były Gąski. Były wsią czynszową założoną nieco wcześniej, ale najpewniej krótko przed 1519 rokiem, za czasów burgrabiego straduńskiego Jana von Breitenbacha. Pierwotny nadział wyniósł najprawdopodobniej 40 łanów wraz z czteroma łanami sołeckimi. Wieś założono jako ulicówkę położoną na zachodnim brzegu Jeziora Przytulskiego (Kukowa, Kukoua). W 1538 roku starosta straduński Kacper (Kaspar) von Aulack sprzedał sołtysowi Stanisławowi Gąsce (Stanislaff Gunscka) kolejne dwa łany sołeckie z obowiązkiem obsadzenia gospodarzami nowych 20 łanów. W sumie więc wieś zajmowała od tej pory 6 łanów sołeckich i 60 łanów chłopskich, co potwierdził książę Albrecht wystawiając w 1539 roku przywilej sołtysom Marcinowi Gąsce i jego synowi Stanisławowi (Marschin Gunsska, Stenzel). Wieś czynszowa otrzymała prawo chełmińskie, a sołtysi mieli wystawić jedną służbę wojskową. Nazwę wsi wymieniano przy okazji wystawiania dokumentów dla Świdrów, w 1519 roku – Gonssky, a między latami około 1523-1534 – Gonsky, choć zapisywano też raczej niepoprawnie: Gunschky, Grunsky, Gorschky. W przywileju z 1539 roku zapisano Gunsska. Nazwę należy wywodzić od nazwiska lub przezwiska pierwszego sołtysa. Gąski należały do parafii w Stradunach.
Opracował Józef Kunicki na podstawie: Dzieje Olecka 1560-2010, red. S. Achremczyk, Olecko 2010
Fotografie:
Treuburg. Ein Grenzkreis in Ostpreußen Red. Klaus Krech. Kommisions-Verlag G. Rautenberg, 1990
Treuburger Heimatbrief Herausgeber: Kreisgemeinschaft Treuburg
